Dijital Biz Dergisi | Yazar

Emre KUNDUROĞLU

Mayıs 2021

Kripto Piyasanın En Hareketli ve Rekorlara Doymayan Dönemi Nisan 2021

Coinmarketcap’ın 2021 yılı Nisan ayının son haftası verilerine göre marketcap tarafından tanınan küresel 370 adet kripto değer takas platformu bulunmaktadır. Ancak merdiven altı tabir edilen borsalar hesaba katılırsa borsa sayısı 3500`lere kadar yükselmektedir. Çoğunluk özellikle rağbet görmeyen altcoinlerin kendi değerlerini satmak için oluşturduğu borsalardır. Bu yüzden marketcap`in dışında kalan borsaları kale almayacağım.

Marketcap`te yer alan 370 borsanın 11 adeti Türk Lirasıyla işlem yapmaktadır, bunların 3 adeti küresel 8 adeti ise yerli borsalardır. Thodex halen coinmarketcap`te tanınan borsalar listesinde 250. Sırada bulunmaktadır ve görüldüğü üzere henüz marketcap`ten delist olmamıştır. Ayrıca listede 60 adet DEX yani merkeziyetsiz borsa bulunmaktadır.

Kripto piyasada 9458 adet kripto değer işlem görmektedir, bu koinlerin 367 adetini Defi yani merkeziyetsiz finans projeleri oluşturmaktadır, 180`i ise NFT yani takas edilemez jeton projeleridir.

Kripto piyasanın değerine gelecek olursak Nisan sonu itibariyle 2 Trilyon dolar civarındadır tüm piyasa tarihinin en yüksek hacmi olan 2,27 trilyon dolar rekorundan sonra nisan ayının 3. haftasının bir önceki haftaya göre %20 daraldığı gözlemlenmektedir. Piyasanın %49`u Bitcoin`e aittir yani Bitcoin`in geri kalan tüm koinlere dominansı %49`dur, Ethereum dominansı ise %14,4`tür.

ABD merkezli kripto değer araştırma kuruluşu Chainalysis`in Nisan 2021 verilerine göre;

Türkiye nüfusa oranla kripto değer kullanımında Avrupa`da birinci ve Dünya’da dördüncüdür.

Bu raporda Türkiye’deki kripto değer kullanıcı sayısının 5 milyonu aştığı da belirtiliyor.

Son bir yılda Türkiye’de işlem hacmi 10`a katlanmış durumdadır ayrıca günlük alım-satım toplam işlem hacmi ise 3 milyar doları aşarak yerelde kendi rekorunu kırmıştır.

Nisan ayı kripto piyasalar adına çok yoğun bir gündemle geçti. İlk olarak ezber bozan bir gelişmeyle başlamak istiyorum. Coinbase NewYork merkezli Dünyanın en fazla işlem hacmine sahip borsalarından biri Nasdaq`ta halka arz edildi. Gerçeklesen bu işleme IPO (initial Public Offering) denilmekte yani hisse senedinin halka arz işlemi. Fakat Coinbase Kripto değer takasının yanı sıra ventures.coinbase.com adresinden ICO`ları desteklemektedir. Bilmeyenler için ICO`dan kısaca bahsedeyim aynı IPO gibi kripto değerlerin kaynak elde etmek için halka arzına ICO yani initial Coin Offerring denilmektedir. Coinbase gibi kripto piyasalara yön veren aynı zamanda ICO`ları destekleyen bir yapının IPO yapması herkesi ters köşeye itti. Coinbase IPO`sunun ilk günü hisse değerleri toplamının 100 milyar doları aşması rekor nitelikte bir olaydı.

Aynı hafta Binance devrimsel nitelikli yeni projesi Tokenized Stocks`u duyurdu yani koinlestirilmiş hisse senedi, bu fonksiyon hisse senetlerini token olarak almayı sağlıyor. Binance`ın özellikle ilk koinlestirilmiş hisse senedi olarak Tesla ile anlaşması tüm piyasanın nefesini kesti. Hemen ardından regülatörler koinleştirilmiş hisse senedi sistemini incelemeye aldıklarını duyurdu. Bu yıl bu sistem çok ses getireceğe benziyor, aynı platformdan Bitcoin, Ethereum gibi koinlerin yanı sıra tesla ve apple gibi hisslerinin alınıp sepet yapılma ihtimali oldukça heyecan verici.

Görüldüğü üzere uluslararası borsalar ve kripto değer takas platformları 2021 yılında içe içe geçmeye başladı. Eskiden birbirlerine rakip ve alternatif olan bu platformlar Defi yani merkeziyetsiz finans sisteminin tetiklemesiyle birbirlerine karışmaktalar. Merkezi yapılar ve merkeziyetsiz yapılar yani zit kutuplar hiç bu kadar yakınlaşmamıştı, bu olay akıllara piyasanın hiç alışıla gelmemiş sonuçlar doğurabileceği ihtimalini getiriyor.

Bittorrent`in mucidi Cohen SSD harddisklerin boş alanlarıyla madencilik yapılabilen yeni koin’i Chia`yı tanıttı. Bilindiği üzere blockchain doğrulamaları POW (proof of work) yani madencilikle doğrulama ve POS (proof of stake) yani birikimin kanıtı (cüzdanlarla doğrulama) yapmaktaydı. Chia koin POST proof of space and time yani uzay ve zamanın kanıtı sistemiyle doğrulama yapacağını belirtti. Bu açıklamalar beraberinde 2-18 TB arası SSD hardisklerin hızla tükenmesine neden oldu. Bu doğrulama POS kadar çevreci olmasa da POW yani madenciliğe nazaran çok daha çevreci bir proje olduğunu gösterdi.

Tenset arzı talebe göre kontrol altına alan bir algoritma inşa etti, algoritma talep gerçekleştikçe belirlenen oranda koin yakmakta böylece arz kontrolünü bir nevi yatırımcısına vermiş gibi görünüyor. Web sitesinde şeffaflık ön planda toplam koin adeti, satılan koin adeti ve yakılan koin adeti şeklinde detaylar güncel yayınlanmakta. Bu sistem ne kadar alırsanız o kadar kazanırsınız sloganıyla piyasada işlem görmekte. Tenset Wall Street bet ve Japon ev kadınları gibi yüksek sermayeli kitlesel yatırım hareketleri tarafından manipüle edilmesi oldukça muhtemel bir kripto değer. Arz kontrolünün manipülasyona açık olduğu koin’lere mümkün olduğunca dikkat edilmesi gerekmektedir.

Thodex skandalına gelecek olursak merkezi kripto değer takas platformlarının (CEX Central Exchange) ne kadar tehlikeli olabileceğine şahit olduk, bu tarz olaylar özellikle uzak doğu ülkelerinde yaşanmıştı ama ülkemizde ilk defa bu tarz bir skandal gerçekleşti. 9458 adet kripto değeri tek tek regüle etmekten ziyade 370 tanınan borsaları belli standardizasyon ve denetimlerle daha güvenilir hale getirmek, neredeyse 10 bin adete ulaşmış kripto değerlerin de borsalarla paralel kendine çeki düzen vermesini sağlayabilir.

Piyasa refleksi hali hazırda yazılı olmayan kurallarla kripto değerleri merkezi borsaların kurumsallığına göre kısmen de olsa regüle etmektedir. Örneğin bir kripto değer Binance’a ya da Coinbase’e girerse talebi ve değeri artıyor, ya da tam tersi kripto değer bu borsalardan delist edilince (çıkartılınca) değerini yitiriyor. Kullanıcıların mahremiyeti merkezi borsa CEO’larının veritabanında olduğundan bu tarz sıkıntıların küresel ve kurumsal merkezi takas platformlarında olmayacağının maalesef garantisi yok.

Kripto borsaların McKinsey, Deloitte ve Ernst & Young gibi Devletleri bile denetleyebilen uluslararası denetleme firmalarına kendilerini periyodik denetlettikleri kurgusunu konuşmalıyız. Bu senaryodan yola çıkarsak borsaların iç tüzükleri, çalışma prensipleri bu firmaların yapacağı çifte kontrol, çapraz kontrol ve baskın kontrol mekanizmalarıyla oluşacaktır. Ayrıca son kullanıcı tarafındaki denetimi de mystery shopper yani gizli müşteri sistemine entegre edilirse, borsaların yardım masaları, chatbot hizmetleri, fiyat politikaları ve müşteri şikayetleri tespit edilerek öncü uyarı sistemi gibi çalışacaktır. En önemli konulardan biri de sigortadır, ülkemizdeki kripto değer takas platformlarının küresel sigorta firmalarıyla yapılacak her işlemin alınacak cüzi miktarla sigortalatıldığı varsayımı derinlemesine konuşulması gerekenler arasında yerini almalıdır. Örneğin 1 Ethereum alınacak 0,001 eth sigorta primi kesilecek (rakamlar risk değerlerini içermiyor tamimiyle farazi) böylece kullanıcılar periyodik denetlemeleri olan ve sigortalatılmış işlemlerini gönül rahatlığıyla yapabilecekler. Borsaların yazılım ve güvenlik tarafının da geliştirilmesi gerekliliği unutulmamalı ve 3. parti IT siber güvenlik firmaları bypass edilerek tüm süreçler borsanın içinde kurulacak olan IT departmanına devredilmelidir. Zaten bu tarz hizmetler sunabilen borsalar var olursa borsa sayısı ve kripto değer sayısı uzun vadede azalır ve sadece denetlenebilen, şeffaf ve sigorta opsiyonunu sunabilen borsalar ve buna bağlı olarak da kripto değerler ayakta kalır. Malum bu piyasada talep yoksa kimse ayakta kalamaz, talep ise güven endekslidir.

Ülkemizde Kripto değer borsalarını tamamıyla SPK, MASAK, BDDK gibi devlet denetim kurumlarına emanet etmekte blokchain`in devletleri reddeden anarşist merkeziyetsiz felsefesine aykırı. Burada güçler ayrılığı mekanizmasıyla devlet denetleme kurumları, küresel denetim firmaları, sigortacılar, güvenlik yazılımları ve gizli müşteri denetlemeleriyle şeffaf bir model yaratılabilir. Bu model küresel piyasada da emsal teşkil edecektir.

Eğer kripto değerler HODL edilecekse yani uzun vade elde tutulacaksa ve kullanıcı soğuk cüzdan kullanma ve saklama hususlarında kendine yeterince güvenemiyorsa. Kripto değerleri soğuk cüzdana aktarıp yıllarca kiralanacak bir banka kasasında saklanabilir. Hatta aynı kasada şifrenin yazılı olduğu mühürlü belgede tutulabilir bir de ölüm, malullük ve uzun süreli kayıplıktan doğan kütükten düşme durumlarında yasal mirasçıların kasayı açma hakkı önceden teyit edilirse, bu yöntem HODL işlemleri için ideal olabilir. Ek olarak ülkelere ve bankalara göre değişiklik göstermekle birlikte bu tarz kasaların afet, savaş ve kazalara karşı sigortalı versiyonları da bulunmaktadır. Tabi ki söz ettiğim husus sadece HODL işlemlerini kapsar, günlük alım-satım ve kaldıraçlı işlemler bu çözüm metoduna pek uygun değildir. Özetle soğuk cüzdanla internetle bağ koparılarak hacker`lardan gelebilecek siber ataklar ve borsa hortumculuğu riski bertaraf edilebilir.

Merkeziyetsiz borsalar (DEX Decentralized_Exchange) sıcak cüzdanlardaki portföy yönetimini CEO, Teknik ekip ya da 3. parti IT siber güvenlik firmalarının elinden alarak riski en aza indirmektedir. Bu sebeple DEX borsalara talep her geçen gün daha da artmaktadır. DEX kripto takas platformları sıcak cüzdanlar için Merkezi borsalara (CEX) nazaran daha güvenlidir.

Son olarak amatör yatırımcılara online cüzdan takibi konusunda tavsiye de bulunmak istiyorum.

Yatırımcılar periyodik olarak cüzdanlarını blockchain.com ve etherscan.io gibi Web siteleri ve uygulamalardan online kıyaslayıp doğrulayabilirler. Böylelikle portföyün bulunduğu borsanın, ara yüzde hile yapma riskini göz önünde bulundurup kendi erken uyarı sistemlerini oluşturabilirler.